ATEX 153 olarak adlandırılan 99/92/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifi ülkemizde “Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik” olarak 30 Nisan 2013  tarihinde yeniden yayımlanmıştır. ATEX 153’de, Bölge’lerin (Zone) genel tarifi yapılmakta ve bir tesisteki tehlikeli alanların hangi bölgelere girdiğinin belirlemesi işverene bırakılmaktadır.

​

Patlayıcı ortamlarda kullanılabilecek ekipmanlarla ilgili detayları içeren ve ATEX 114 olarak bilinen 2014/34/EU sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifi ise mevzuatımıza “Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler İle İlgili Yönetmelik” olarak aktarılmıştır. Bu yönetmeliğe göre ise korumalı aletlerin ve işyeri iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin tarifi yapılmaktadır, ancak bu yönetmeliklerdeki tedbirlerin uygulanabilmesi için de önce ATEX 153’de belirtilen patlayıcı ortam sınıflamasının yapılmış olması gerekmektedir.

​

​ PATLAMADAN KORUNMA DOKÜMANI NEDİR? NEDEN HAZIRLANMALIDIR?

​

Patlamadan Korunma Dokümanı, bir tesisin patlayıcı ortam oluşma risklerinin değerlendirilmesi, alınması gereken tedbirlerin ve uygulama yöntemlerinin belirtildiği bir dokümandır. Bu doküman, çalışanların güvenliğini ve tesislerin sürekliliğini sağlar.

 

Yanıcı kimyasallar nedeni ile patlama riski olan alanlarda çalışma yöntemlerini standardize ederek, hem iş güvenliği standartlarına uyumu hem de operasyonel verimliliği artırır. Standartların Önemi: Farklı tesislerde ve endüstrilerde standartlara uygun PKD hazırlığı, risk değerlendirmelerinin ve alınacak tedbirlerin tutarlılığını garanti eder.  Bu, patlama riski olan alanlarda güvenli çalışma yöntemlerinin benimsenmesine katkıda bulunur.

 

30.04.2013 tarih ve 28633 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik” uyarınca, patlayıcı ortam riski taşıyan işyerlerinin “Patlamadan Korunma Dokümanı” (PKD) hazırlama sorumluluğu bulunmaktadır. Bu yönetmelik çerçevesinde; yanıcı, parlayıcı özellikteki kimyasalların kullanıldığı her bölgede patlayıcı alan ZONE (BÖLGE) hesaplamalarının yapılması şarttır.

​

PATLAMADAN KORUNMA DOKÜMANI İÇERİĞİNDE HANGİ BİLGİLER VE HESAPLAMALAR BULUNUYOR?

​

• Kullanılan Kimyasalların Sınıflandırılma Tablosunun Hazırlanması:

  • İş yerinde kullanılan kimyasalların patlama riski taşıyıp taşımadığını belirlemek için bir sınıflandırma tablosu oluşturulur. Bu tablo, kimyasalların özelliklerini (patlama sınıfı, yanıcı özellikleri, toksisite vb.) içerir.

​

• Tozlu Ortamlar İçin EN 60079-10-2:2015 ve CEI 31-56 Uygulanması:

  • Tozlu ortamlarda patlama riski olan alanlar için EN 60079-10-2:2015 ve CEI 31-56 standartlarına uygun tedbirler alınır. Bu standartlar, tozun patlama potansiyelini değerlendirmek için kullanılır.

​

• Alanların Gezilerek Boşalma Kaynaklarının Tespit Edilmesi ve Yerleşim Planları Üzerinde İşaretlenmesi:

  • İş yerindeki alanlar gezilir ve potansiyel boşalma kaynakları (örn. borular, valfler, depolama tankları) tespit edilir. Bu kaynaklar yerleşim planları üzerinde işaretlenir.

​

• Gaz ve Sıvı Buharları İçin Zone’ların EN 60079-10-1:2021 ve EN 62485-2 Standartına Göre Hesaplanması:

  • Gaz ve sıvı buharları için patlama riski hesaplamaları yapılır. EN 60079-10-1:2021 ve EN 62485-2 standartlarına göre Zone (Bölge) sınıflandırması yapılır.

​

• Zone Haritalarının Çizilmesi:

  • Zone haritaları, iş yerindeki patlama riski olan bölgelerin görsel olarak haritalandırılmasını sağlar. Bu haritalar, çalışanların hangi bölgelerde hangi önlemleri alması gerektiğini gösterir.

​

• Tank ve Borulama Sistemleri İçin BREEZE INCIDENT Software Kullanılarak Yangın ve Patlama Modellerinin Oluşturulması:

  • BREEZE INCIDENT Software gibi yazılımlar kullanılarak tank ve borulama sistemleri için yangın ve patlama modelleri oluşturulur. Bu modeller, patlama sonucu oluşan etkileri (örn. TNT eşdeğer patlama endeksi, termal radyasyon) analiz eder.

​

• Patlayıcı Ortam Risk Değerlendirmesi:

• Patlamadan korunma dokümanının içeriğinde patlama riskinin özel olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Patlayıcı ortamdan kaynaklanan özel risklerin değerlendirmesinde aşağıdaki hususlar dikkate alınmalıdır.

  • Patlayıcı ortam oluşma ihtimali ve bu ortamın kalıcılığı,

  • Statik elektrik de dâhil tutuşturucu kaynakların bulunma, aktif ve etkili hale gelme ihtimalleri,

  • İşyerinde bulunan tesis, kullanılan maddeler, prosesler ile bunların muhtemel karşılıklı etkileşimleri,

  • Olabilecek patlama etkisinin büyüklüğü

​

• FMEA Analizi

   

  • İş yerindeki patlama riski tüm faktörler göz önünde bulundurularak değerlendirilir. Bu, iş yerinin genel güvenlik seviyesini belirlemeye yardımcı olur. 

  • Patlama risklerinin değerlendirmelerinde çeşitli yöntemler kullanılmakla birlikte yapılan hesaplamalar sonucunda oluşan tehlikeli bölgelerin (Zone) tespitinden sonra alınacak tedbirlerin belirtildiği bir risk değerlendirmesi işletmelerce yapılmalıdır. Bu kapsamda en detaylı ve uygun yöntemlerden bir tanesi FMEA (Olası Hata Türü ve Etkileri) analizidir.

  • FMEA risk değerlendirme yöntemi riskleri tahmin ederek hataları önlemeye yönelik güçlü bir analiz tekniğidir. HTEA çalışmasında olası hatalar tespit edilerek, bunların yapabileceği etkiler, meydana gelme olasılıkları ve fark edilebilirlikleri belirlenir. 

​

• Tutuşturma Analizi ( EN 1127-1) :

  • Patlayıcı ortamlarda tutuşturma analizi risk değerlendirmesi EN 1127-1 2011 Patlayıcı ortamlar - Patlamayı önleme ve korunma - Bölüm 1: Temel kavramlar ve metodoloji standardında da belirtildiği başlıca tutuşma kaynakları üzerinden yapılır.

  • Toz patlaması riski bulunan ortamlarda risk değerlendirmesi yapılırken öncelikle ortamda bulunan patlayıcı maddenin tutuşma özellikleri belirlenmelidir. Yanıcı maddenin tutuşma özellikleri belirlendikten sonra ortamda bulunan tutuşturma kaynaklarının bulunma ve etkin hale gelme olasılıkları belirlenmelidir.

  • TS EN 1127-1: 2012 standardında 13 adet muhtemel tutuşturma kaynağı belirlenmiştir:

    • 1. Sıcak yüzeyler  

    • 2. Alevler ve sıcak gazlar (sıcak parçacıklar dâhil)

    • 3. Mekanik olarak oluşan kıvılcımlar

    • 4. Elektrikli cihazlar  

    • 5. Kontrolsüz elektrik akımları ve katodik korozyon koruması  

    • 6. Statik elektrik  

    • 7. Yıldırım  

    • 8. Radyo frekans (RF) elektromanyetik dalgaları (104 Hz’den 3x1011 Hz’e kadar)

    • 9. Elektromanyetik dalgalar (3x1011 Hz’den 3x1015 Hz’e kadar)

    • 10. İyonlaştırıcı radyasyon

    • 11. Ultrasonik ses dalgaları  

    • 12. Adyabatik sıkışma ve şok dalgaları  

    • 13. Ekzotermik tepkimeler (tozların kendiliğinden tutuşması dâhil) 

​

• Zone Haritalarının Çıkarılması Sonrası Exproof Elektriksel Ekipmanların Listelenmesi ve Hesaplanan Zone’lara Ex Kategorilerinin Uygunluğunun Değerlendirilmesi:

  • Zone haritaları çıkarıldıktan sonra, iş yerinde kullanılan elektriksel ekipmanlar (örn. Exproof cihazlar) listelenir ve hesaplanan Zone’lara uygunlukları değerlendirilir. Bu, patlama riski taşıyan bölgelerde kullanılan ekipmanların güvenliğini sağlar. 

​

• Patlamadan Korunma Dokümanının Hazırlanması:

  • Tüm bu bilgileri içeren Patlamadan Korunma Dokümanı (PKD) hazırlanır. Bu doküman, çalışanların güvenliğini sağlamak için alınması gereken önlemleri içerir.

 

Hazırlanan patlamadan korunma dokümanında, patlayıcı ortam özelinde yapılan risk değerlendirmesi, tehlikeli bölge sınıflandırılması, patlayıcı maddelerin özelliklerinin yer aldığı güvenlik bilgi formları ve benzeri dokümanlar, patlayıcı ortama uygun olarak seçilen ekipman kategorileri, patlamanın etkilerini azaltacak önlemler, ateşli çalışmalarda izin prosedürü ve gerekli organizasyonel ile idari ve teknik önlemler yer almaktadır. 

​

EN 60079-10-1:2021 VE EN 60079-10-2:2015, EN 62485-2 STANDARTINA (AKÜ ŞARJ ALANLARI) PATLAYICI GAZ VE TOZ ORTAMLARINDA TEHLİKELERİN SINIFLANDIRILMASI (ZONE HESAPLAMASI):

​

Tehlikeli alanların sınıflandırılmasının amacı, farklı derecelerde/olasılıklarda risk taşıyan farklı bölgeleri, her bir bölgede kullanılacak olan uygun elektriksel ekipmanın seçimi ve kurulumunu sağlamak için birbirinden ayırmaktır.

​

EN 60079-10-1:2021 ve EN 60079-10-2:2015, EN 62485-2 Standardına (Akü şarj alanları), NFPA 499, NFPA 654  standartları çerçevesinde patlayıcı gaz ve toz ortamları oluşabilecek alanların sınıflandırılması ve BÖLGE (ZONE) tayini yapmak üzere hazırlanmış bir rehber niteliğindedir.

​

UYGUN EXPROOF EKİPMAN SEÇİMİ :

​

Tesiste Exproof uygunluk değerlendirme çalışmasının amacı, 2014/34/EU sayılı Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili Yönetmelik kapsamına giren exproof ekipmanların sahalarda belirlenen Zone ‘lara (Bölge) uygun Kategori ve Ex özellikte seçilip seçilmediğinin belirlenmesidir.

​

​