Hata Ağacı Analizi
(Fault Tree Analysis - FTA)
Olay Ağacı Analizi
(Event Tree Analysis -ETA)

Kantitatif Risk Değerlendirmesi Çalışmalarınızı Birlikte Yapalım!

Seveso III/COMAH Yönetmeliklerinin amacı, hem işyerinde tehlikeli maddelerin karıştığı büyük kazaları önlemek hem de bu tür kazaların insanlara ve çevreye vereceği sonuçları sınırlamaktır. Yönetmelikten etkilenen tüm işletmeler için yasal olarak bağlayıcı gereklilikler bulunmaktadır. 

​

Tehlikeleri önlemek için, büyük kazaların etkilerini önlemek, kontrol etmek ve azaltmak amacıyla proses Güvenlik Yönetim Sistemi (GYS) kurulur. Tesis şayet üst seviyeli kuruluş ise; kuruluşun bir güvenlik raporu ile büyük kaza senaryo dokümanı ile acil durum planı hazırlaması gerekir. Şayet alt seviyeli kuruluş ise; kuruluşun bir büyük kaza senaryo politikası ile büyük kaza senaryo dokümanı hazırlaması gerekir. Bu planlar büyük bir kazanın etkilerini hafifletmek içindir. 

​

Senaryoların Oluşturulması :

​

Büyük kaza senaryolarının tanımlaması için benzer tesislere ait genel verilere, Proses Tehlikesi Analiz tekniklerine ve Olay ağacı analizi, Hata ağacı analizi, Tehlike ve işletilebilirlik analizi kullanılır. Diğer risk analizlerinin sonuçları ile tehlikeli maddeleri içeren kazaların analizinden elde edilen deneyimler de dikkate alınır. Arızaların olası sonuçlarını tanımlayan ana parametreler baz alınarak, normal işletim koşullarında meydana gelmesi muhtemel, inandırıcı ve en kötü sonuçlara yol açabilecek kaza senaryolarına ait kök nedenler belirlenir. 

​

Her bir tehlikeli ekipman üzerinde büyük kaza senaryoları oluşturulur. Oluşturulan senaryoların tanımı ve tarifi yapılır. Büyük kaza senaryosu tespit edilen tehlikelere göre belirlenen kök nedenlerden başlanarak olası yayılım, yangın veya patlama olaylarının tamamını içerecek şekilde oluşturulur. Tek kök neden ve sonuç çifti kullanılarak oluşturulacak senaryolarda olası yayılım, yangın ve patlama olaylarından her biri dikkate alınır.

​

IEC 61025 - Hata Ağacı Analizi (Fault Tree Analysis - FTA)

​

Hata ağacı analizi her düzeyde tehlike oluşturan hataların analizini yapar ve bir mantık diyagramı aracılığı ile en büyük kaybı oluşturan hataların ve problemlerin olası tüm kombinasyonlarını gösterir. FTA’da oluşması istenmeyen olayın kökündeki sebebe kadar inilerek istenmeyen diğer olası hatalar ve onların sebepleri ortaya çıkarılır.

​

Olay Ağacı Analizi ( Event Tree Analysis - ETA)

​

Olay ağacı, sistemlerin  tümevarımsal analizini içeren kantitatif bir tekniktir. Bir olay ağacı, çeşitli nedenler sonucu oluşan başlangıç olayı veya tepe olayı ve ondan hemen sonra gelen birbirinden bağımsız olayları oluşturan ardışık olaylar zincirinden oluşmaktadır. Analiz başlangıç olayın, yani sistem hatasının nedeninin incelenmesi ile başlar ve sonra alt sistemler veya bileşenlerin hatalı veya hatasız olmasına göre oluşan hata zincirlerinin izlenmesiyle devam eder.

​

Frekansın Hesaplanması :

​

Oluşturulan senaryolar, Yönetmeliğin 9‘uncu maddesinde yer alan büyük endüstriyel kaza frekansının sınır değeri ile karşılaştırma yapmaya elverişli sonuçlar üretebilen yöntemler ile analiz edilerek büyük endüstriyel kazanın meydana gelme frekansı hesaplanır.

​

Seçilen büyük kaza senaryolarının meydana gelme frekanslarının hesaplanmasında, etiğim, bilginin mevcut ve anlaşılır olması, sertifikasyon, prosedürler, planlar, talimatlar, periyodik test ve kontroller, bakım, iletişim, işaretler gibi güvenlik tedbirleri doğrudan kullanılamaz.

Senaryoların meydana gelme frekansının hesaplanmasında bağımsızlık prensibi, ortak nedenli hataların etkisi ve etkinlik prensibi de dikkate alınır.

​

Tedbirlerin Kararlaştırılması ve Uygulanması:

Senaryo edilen her bir büyük endüstriyel kazanın meydana gelme frekansının, büyük endüstriyel kaza frekansının sınır değerden büyük olması durumundan alınması gerekli tedbirler kararlaştırılır ve bu tedbirlerin uygulanması sağlanır.

​

Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmeliğe Göre Büyük Kaza Senaryo Dokümanı Tebliği

​

Yükümlülükler:

​

Alt veya üst seviyeli bir kuruluşun işletmecisi, belirtilen biçim ve genel kurallara uyarak ve asgari gerekleri yerine getirerek büyük kaza senaryo dokümanını hazırlar veya hazırlatır. Büyük kaza senaryo dokümanı Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı'na gönderilmez, kuruluşta muhafaza edilir.

​

Büyük Kaza Senaryo Dokümanı Hazırlama Süresi:

​

İşletmeye yeni açılacak kuruluşun işletmecisi, işletmeye açıldığı tarihten itibaren senaryolar oluşturarak bir yıl içinde büyük kaza senaryo dokümanını hazırlar. Devam eden üç yıl içinde her yıl senaryo yapılması şartı ile tüm tehlikeli ekipmanlar için senaryolar en geç dört yılda tamamlanır.

​

Birinci madde süresi boyunca kuruluştaki tehlikeli ekipman sayısının değişmesi süreyi uzatmaz.

​

Birinci madde süresi sonrasında kuruluşa tehlikeli ekipman girdiğinde, ekipmanın işletmeye alınmadan önce senaryo tamamlanır.

​

Yabancı Dil Kaynakları: Yabancı dildeki kaynaklar kullanıldığında, dokümanlara yeminli tercüman tarafından hazırlanan Türkçe çeviriler eklenir.

​

BÜYÜK KAZA SENARYO DOKÜMANINA İLİŞKİN ASGARİ GEREKLER:

​

• Büyük kaza senaryo dokümanı ekibi: Senaryo dokümanı hazırlamak için bir ekip oluşturulmalıdır.

• Senaryoların hazırlanması adımları: Tehlikeli maddelerin belirlenmesi ve sınıflandırılması, tehlikeli ekipmanların belirlenmesi, dahili tehlikelerin tanımlanması, harici tehlikelerin tanımlanması, büyük kaza senaryolarının oluşturulması, analizi ve değerlendirilmesi gibi adımlar izlenir.

• Tehlikeli maddelerin belirlenmesi ve sınıflandırılması: Tehlikeli maddeler tanımlanır ve sınıflandırılır. SEA Yönetmeliği esas alınır.

• Tehlikeli ekipmanların belirlenmesi: Tehlikeli ekipmanlar belirlenir ve listelenir.

• Dahili tehlikelerin tanımlanması: Tehlikeli ekipmanlara ilişkin dahili tehlikeler tanımlanır.

• Harici tehlikelerin tanımlanması: Kuruluşun çevresindeki harici tehlikeler tanımlanır.

• Büyük kaza senaryolarının oluşturulması, analizi ve değerlendirilmesi: Senaryolar oluşturulur, frekansları hesaplanır, sınır değerlerle karşılaştırılır ve gerekli tedbirler kararlaştırılır.

• Diğer hususlar: Kritik ekipmanlar, frekans hesaplama yöntemleri, operatör hataları, bağımsızlık ve etkinlik prensipleri gibi diğer önemli hususlar belirtilir.

Büyük kaza senaryo dokümanının hazırlanması için izlenmesi gereken adımlar aşağıda detaylı bir şekilde açıklanmıştır:

​

Adım 1: Tehlikeli Maddelerin Belirlenmesi ve Sınıflandırılması: 

​

a) Tehlikeli maddelerin belirlenmesi: Tehlikeli maddeler, yerel yönetmeliklere ve standartlara uygun olarak tanımlanır.

​

b) Sınıflandırma: Tehlikeli maddelerin sınıflandırılmasında SEA Yönetmeliği esas alınır.

​

c) İlave sınıflandırma: SEA Yönetmeliğinde belirtilen sınıflandırmaların ötesinde ilave sınıflandırmalar yapılabilir. Bu sınıflandırmalarda güvenlik bilgi formları ve uluslararası veri tabanlarından faydalanılır.

​

Adım 2: Tehlikeli Ekipmanların Belirlenmesi:

​

a) Yöntem: Tehlikeli ekipmanlar, belirlenen tanımlara uygun olarak işletmeci tarafından benimsenen yöntem veya yöntemler kullanılarak belirlenir.

​

b) İşlemler, hesaplamalar ve kabuller: Tehlikeli ekipmanların belirlenmesi için yapılan işlemler, hesaplamalar ve kabuller senaryo dokümanı ekine eklenir.

​

c) Ekipman Listesi: Belirlenen tehlikeli ekipmanların bir listesi tablo şeklinde sunulur. Bu listede ekipmanın adı, kodu, tesis, içerdiği tehlikeli madde gibi bilgiler bulunur.

​

d) Özel Durumlar: Tehlikeli ekipmanların belirlenmesi sırasında, maddelerin depolandığı farklı koşullar da dikkate alınır. Literatürdeki yöntemlerle ekipman tespit edilemezse, miktar ve nitelik dikkate alınarak işletmeci tarafından benimsenen kriterlere göre tehlikeli ekipman belirlenir.

​

Adım 3: Dahili Tehlikelerin Tanımlanması:

​

a) Yöntem ve Listeleme: İşletmeci tarafından benimsenen yöntem veya yöntemler kullanılarak tehlikeli ekipmanlara ait dahili tehlikeler tanımlanır. Her bir tehlikeli ekipman için dahili tehlikeler liste halinde sunulur.

​

b) Geçmiş Kaza ve Ramak Kala Kayıtları: Dahili tehlikelerin belirlenmesinde, kuruluş içinde veya dışında geçmişte yaşanmış kazalar, ramak kala kayıtları ve kaza veri bankalarındaki kayıtlar dikkate alınır.

​

Adım 4: Harici Tehlikelerin Tanımlanması:

​

a) Dikkat Edilecek Hususlar: Harici tehlikelerin tanımlanmasında kuruluşun sınır komşusu işyerlerinden kaynaklanabilecek olaylar, çevresel özellikler, altyapı çalışmaları, meteorolojik hadiseler gibi hususlar dikkate alınır.

​

b) Listeleme ve Mekanizmalar: Harici tehlikeler her bir tehlikeli ekipman için liste halinde sunulur ve hangi mekanizma veya mekanizmalarla büyük endüstriyel kazaya sebep olabileceği belirtilir.

​

c) Geçmiş Kaza ve Ramak Kala Kayıtları: Harici tehlikelerin belirlenmesinde geçmişte yaşanmış kazalar, ramak kala kayıtları ve kaza veri bankalarındaki kayıtlar dikkate alınır.

​

Adım 5: Büyük Kaza Senaryolarının Oluşturulması, Analizi ve Değerlendirilmesi

​

a) Senaryoların Oluşturulması: Her bir tehlikeli ekipman üzerinden büyük kaza senaryoları oluşturulur. Senaryolar, olası yayılım, yangın veya patlama olaylarını içerecek şekilde detaylı olarak tanımlanır.

​

b) Frekansın Hesaplanması: Oluşturulan senaryolar, büyük endüstriyel kaza frekansının sınır değeri ile karşılaştırılmak üzere analiz edilir ve büyük endüstriyel kaza meydana gelme frekansı hesaplanır.

​

c) Sınır Değerin Karşılaştırılması: Her senaryonun meydana gelme frekansı, büyük endüstriyel kaza frekansının sınır değeri ile karşılaştırılır.

​

d) Tedbirlerin Kararlaştırılması ve Uygulanması: Senaryo frekansı sınır değeri üzerinde ise, gerekli tedbirler kararlaştırılır ve uygulanır.

Bu belgede, "Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik" gerekliliklerine uygun olarak büyük kaza senaryo dokümanının nasıl hazırlanması gerektiği ve büyük endüstriyel kaza frekansının sınır değeri belirtilmektedir.

​

Büyük Endüstriyel Kaza Frekansının Sınır Değeri :

​

İşletmeci, büyük kazalara sebep olabilecek tehlikeli ekipmanlar için her bir büyük endüstriyel kaza senaryosunun meydana gelme frekansını 1x10-4/yıl veya daha düşük bir değere indirir.

Bu belge, büyük endüstriyel kazaların önlenmesi ve etkilerinin azaltılması amacıyla bir işletmenin bu yönetmeliklere uygun olarak büyük kaza senaryo dokümanını nasıl hazırlaması gerektiğini ve ne tür değerlerin hedeflendiğini açıklar.

​

Kantitatif Risk Değerlendirme ve GYS hakkında detaylı fikir sahibi olabilmek maksadı ile Makale ve Blog bölümünü inceleyiniz.